Τι είναι η οστεοαρθρίτιδα γόνατος;

Με τον όρο οστεοαρθρίτιδα γόνατος εννοούμε την καταστροφή του χόνδρου της άρθρωσης του γόνατος. Αυτή η καταστροφή δυστυχώς είναι μη αναστρέψιμη και, με την πάροδο του χρόνου, συνήθως επιδεινώνεται. Είναι αξιοσημείωτο δε, ότι η οστεοαρθρίτιδα γόνατος αποτελεί την πιο κοινή μορφή αρθρίτιδας του γόνατος.

Εδώ, χρειάζεται να αναφερθούμε λίγο συνοπτικά στην ανατομία της άρθρωσης του γόνατος, προκειμένου να αντιληφθούμε την σημασία που έχει ο αρθρικός χόνδρος για την ομαλή λειτουργία της άρθρωσης.

Η άρθρωση του γόνατος αποτελεί μια άρθρωση τύπου «μεντεσέ», όπως ο αγκώνας και οι κυριότερες κινήσεις είναι η κάμψη και η έκταση, ενώ μπορεί να εκτελέσει και μικρή έσω και έξω στροφή, κυρίως όταν είναι λυγισμένο. Τα οστά που το αποτελούν είναι το κάτω άκρο του μηριαίου οστού, η κνήμη και η επιγονατίδα, σταθεροποιούνται δε με τους συνδέσμους και τους μηνίσκους, οι οποίοι βρίσκονται γύρω και μέσα στο γόνατο.

Οι αρθρικές επιφάνειες των οστών αυτών καλύπτονται από το χόνδρο. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα ολισθηρή επιφάνεια που μειώνει δραστικά την τριβή και έτσι επιτρέπει την ομαλή κίνηση της άρθρωσης. Ο αρθρικός χόνδρος αποτελείται από περίπου 75% νερό και πρωτεΐνες.

Αξίζει να αναφερθεί ότι ο αρθρικός χόνδρος δεν τροφοδοτείται με αίμα και κατά συνέπεια δε διαθέτει τη δυνατότητα να επουλωθεί από μόνος του. Επομένως, όταν εκφυλιστεί σε μεγάλο βαθμό, όπως στην περίπτωση της οστεοαρθρίτιδας, απαιτείται η ολική ή μερική αντικατάστασή του.

Ποια συμπτώματα προκαλεί η οστεοαρθρίτιδα γόνατος;

• Πόνο
• Οίδημα (πρήξιμο)
• Δυσκαμψία άρθρωσης (δυσκολία κάμψης-έκτασης του γόνατος)
• Αίσθημα αστάθειας (δυσκολία στη βάδιση και πτώσεις)
• Μυϊκή ατροφία
• Αίσθημα τριγμού (τρίξιμο)
• Χωλότητα κατά τη βάδιση (κουτσαίνει ο ασθενής)
• Δημιουργία οστεοφύτων («άλατα»)

Πολλές φορές ο πόνος δεν εστιάζεται μόνο στην περιοχή του γόνατος, αλλά είναι πιο γενικευμένος και μπορεί μάλιστα να φτάσει να αντανακλά μέχρι και την ποδοκνημική. Συνηθέστερα όμως, ο πόνος ενοχλεί τον ασθενή όταν γίνεται καταπόνηση της άρθρωσης, για παράδειγμα μετά από παρατεταμένη ορθοστασία ή περπάτημα. Παράλληλα, όσο προχωρά η νόσος, ο πόνος χειροτερεύει προς το τέλος της ημέρας και μετά γίνεται μόνιμος και νυχτερινός.

Ποια είναι τα αίτια εμφάνισης της οστεοαρθρίτιδας γόνατος;

Η εκφύλιση του αρθρικού χόνδρου μπορεί να γίνει εξαιτίας των ακόλουθων λόγων:

• Συνεχείς μικροτραυματισμοί στην περιοχή του γόνατος, ή σοβαρός οξύς τραυματισμός (κάταγμα, ρήξη μηνίσκων και συνδέσμων, κ.ά)
• Εκ γενετής ή επίκτητη παραμόρφωση στην άρθρωση
• Λοιμώξεις του γόνατος
• Άλλη αρθροπάθεια, όπως ρευματοειδής αρθρίτιδα, ουρική αρθρίτιδα, κ.ά

Πως γίνεται η διάγνωση της οστεοαρθρίτιδας γόνατος;

Η προσεκτική κλινική εξέταση, σε συνδυασμό με την λήψη ιστορικού και τη βοήθεια ακτινογραφιών σε όρθια στάση και φόρτιση, συνήθως επαρκούν για τη σωστή διάγνωση της νόσου. Αυτό που φαίνεται στις ακτινογραφίες είναι τα οστεόφυτα («άλατα»), η παραμόρφωση και η απώλεια του αρθρικού χόνδρου της οστεοαρθρίτιδας, ενώ σε προχωρημένα στάδια το γόνατο χάνει την ευθυγράμμισή του και «στραβώνει».

Σε ειδικές περιπτώσεις χρειάζεται επίσης να γίνει αξονική ή/και μαγνητική τομογραφία, προκειμένου να ληφθούν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση του αρθρικού χόνδρου, των συνδέσμων και των μηνίσκων του γόνατος. Για παράδειγμα, όταν τα συμπτώματα εμφανίζονται απότομα, π.χ. μετά από μια απότομη κίνηση, και όχι προοδευτικά, σε βάθος χρόνου, χρειάζεται να αποκλειστεί μια πιθανή ρήξη μηνίσκου ως η κύρια αιτία του πόνου. Μπορεί τότε η κατάσταση να επιδέχεται πιο συντηρητική επέμβαση (αρθροσκόπηση), σε σχέση με αυτή όπου έχουμε αντικατάσταση ολοκλήρου του γόνατος (αρθροπλαστική). Αυτό έχει μεγάλη σημασία γιατί διατηρείται η άρθρωση του ασθενούς, αλλά και αποκατάσταση είναι σημαντικά ταχύτερη.

Πως αντιμετωπίζεται η οστεοαρθρίτιδα γόνατος;

Η θεραπευτική προσέγγιση σχετίζεται με το μέγεθος της βλάβης που έχει υποστεί ο αρθρικός χόνδρος. Αρχικά, συνήθως επιλέγεται η συντηρητική θεραπεία, ειδικά σε νεότερες ηλικίες, αλλά εφόσον δεν υποχωρήσουν και επιμένουν τα συμπτώματα, τότε ο ασθενής χρειάζεται χειρουργική αντιμετώπιση.

Όσον αφορά στη συντηρητική θεραπεία, αυτή περιλαμβάνει:

• Φυσικοθεραπεία, για μυϊκή ενδυνάμωση της περιοχής γύρω από το γόνατο και περιορισμό της δυσκαμψίας
• Αποφυγή δραστηριοτήτων που εντείνουν τα συμπτώματα (π.χ. ανέβασμα σκάλας)
• Προσπάθεια για μείωση του σωματικού βάρους, έτσι ώστε να καταπονείται η άρθρωση όσο το δυνατόν λιγότερο
• Αντιφλεγμονώδη και αναλγητικά φάρμακα
• Χρήση βοηθημάτων κατά την βάδιση
• Ενδαρθρικές εγχύσεις υαλουρονικού οξέος, ή θεραπεία με ενέσιμα αυτόλογα ενεργοποιημένα αιμοπετάλια (PRP).

Ειδικά για το τελευταίο, χρειάζεται να διευκρινιστεί ότι αφορά επιλεγμένα άτομα και μετά από κατάλληλη ενημέρωση (στα πλαίσια της συντηρητικής αντιμετώπισης και σε επιβαρυμένους κυρίως ασθενείς), στους οποίους μπορεί να βοηθήσουν οι  ενδοαρθρικές εγχύσεις, για την αντιμετώπιση της υμενίτιδας, που συνήθως ευθύνεται για τον πολύ έντονο πόνο. Χρειάζεται λοιπόν να συζητείται διεξοδικά με τον ασθενή και η επιλογή αυτή, αλλά θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι στην περίπτωση αυτή η ενδεχόμενη αντικατάσταση της άρθρωσης με αρθροπλαστική μπορεί να γίνει μετά την πάροδο τουλάχιστον 6 μηνών από την τελευταία έγχυση.

Επίσης, πολύ πρόσφατα αρχίσαμε να εφαρμόζουμε τη μέθοδο της οστεοπλαστικής (πλαστική υποχονδρίου οστού- Subchondroplasty®) και για τα πολύ αρχικά στάδια οστεοαρθρίτιδας με οστικό οίδημα, σε συνδυασμό με αρθροσκόπηση του γόνατος. Η μέθοδος συνίσταται στη διαδερμική έγχυση ειδικού υλικού ανάλογου με οστικό τσιμέντο, είναι ελάχιστα παρεμβατική και τα αποτελέσματά της είναι πολύ ενθαρρυντικά, επιτρέποντας την άμεση κινητοποίηση του ασθενούς, την απαλλαγή του από τον πόνο και τελικά την προσωρινή αναβολή της αντικατάστασης της άρθρωσης για κάποια χρόνια.

Στην περίπτωση όμως που παρά τις παραπάνω ενέργειες, τα συμπτώματα δεν υποχωρούν και συνεχίζουν να υποβαθμίζουν σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα ζωής του ασθενή, είναι αναγκαία η χειρουργική επέμβαση για την επίλυση του προβλήματος.

Στην ολική αρθροπλαστική γόνατος γίνεται αντικατάσταση της άρθρωσης του γόνατος. Ειδικότερα, απομακρύνεται ο φθαρμένος χόνδρος και αντικαθίσταται από προσθετικά υλικά, συνήθως τιτάνιο και ειδικό πολυαιθυλένιο.

Πλέον, χρησιμοποιούνται τα πρωτόκολλα ταχείας ανάρρωσης (Fast-Track arthroplasty) για την αντικατάσταση της άρθρωσης του γόνατος, τα οποία υπόσχονται:

• Μικρότερο χρόνο νοσηλείας
• Ελαχιστοποίηση μετεγχειρητικού πόνου
• Μείωση της απώλειας αίματος
• Αποφυγή των μεταγγίσεων
• Μείωση κόστους επέμβασης
• Μείωση επιπλοκών

Η επέμβαση μπορεί να γίνει και ρομποτικά, εφόσον συντρέχουν ειδικές συνθήκες, π.χ. όταν ο ασθενής έχει χειρουργηθεί πολλές φορές στο παρελθόν, παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλη παραμόρφωση κ.ά., ώστε να βοηθηθεί ο χειρουργός για την πιο ακριβή τοποθέτηση των υλικών. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι το μέγεθος της τομής είναι το ίδιο και η μετεγχειρητική αποκατάσταση δεν αλλάζει, με αποτέλεσμα για την συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών να μην είναι αναγκαία η χρήση του ρομπότ όταν υπάρχει η κατάλληλη εμπειρία, καθώς επιπλέον αυξάνει το κόστος της επέμβασης.

Στη βιβλιογραφία αναφέρονται διάφορες επιπλοκές μετά από ολική αρθροπλαστική γόνατος, όπως επίμονος πόνος, αιμορραγία, φλεγμονή, αιμάτωμα, δυσκαμψία, θρομβοεμβολή κ.ά., αυτές αφορούσαν όμως κυρίως παλιότερες τεχνικές και χωρίς τη χρήση πρωτοκόλλων ταχείας ανάρρωσης (Fast-Track), τα οποία έχουν σημαντικά ελαχιστοποιήσει τέτοιου είδους προβλήματα. Επιπλέον, η σωστά οργανωμένη ομάδα που διαθέτει βέβαια και την ανάλογη εμπειρία στην ολική αρθροπλαστική γόνατος, διασφαλίζει το καλό μετεγχειρητικό αποτέλεσμα και τη γρήγορη αποκατάσταση.

Ο Δρ. Γεώργιος Κασιμάτης ήταν από τους πρώτους που ασχολήθηκε στην Ελλάδα (2004) με τη διαχείριση του αίματος, ειδικά στις ολικές αρθροπλαστικές του γόνατος, με σχετική δημοσίευση σε έγκυρο επιστημονικό περιοδικό (American Journal of Surgery: Blood saving protocol in elective total knee arthroplasty), με πάνω από 40 ετεροαναφορές (citations) στη βιβλιογραφία- και επομένως η εμπειρία με τα πρωτόκολλα αυτά είναι μεγάλη.