Αρθρίτιδες από κρυστάλλους: π.χ. ουρική αρθρίτιδα, ασβεστίου κ.ά.

Συχνά οι ασθενείς αναφέρουν ότι έχουν “άλατα”, τα οποία τους δημιουργούν πόνο και προβλήματα στις αρθρώσεις. Η αλήθεια είναι ότι η εναπόθεση κρυστάλλων αλάτων μέσα ή/& γύρω από μία άρθρωση συχνά δημιουργεί εικόνα αρθροπάθειας, ή ακόμα και αρθρίτιδας, που μπορεί να είναι πολύ επώδυνη και να επηρεάζει σοβαρά τη λειτουργία της. Επίσης, η εναπόθεση κρυστάλλων μπορεί να δημιουργεί προβλήματα και σε άλλα συστήματα, όπως π.χ. πέτρες στα νεφρά. Επομένως, έχει σημασία η αναζήτηση της αιτίας σχηματισμού των κρυστάλλων, γιατί μπορεί να βοηθήσει στην αιτιολογική θεραπεία.

Υπάρχουν 2 κύρια είδη κρυστάλλων που προκαλούν φλεγμονή και αρθροπάθεια:

Ι. Ουρικού οξέος (monosodium urate- MSU)

Πρόκειται για εναπόθεση κρυστάλλων αλάτων του ουρικού οξέος, λόγω αύξησης των επιπέδων του στο αίμα. Έχουν σημασία τόσο οι τιμές του ουρικού οξέος, όσο και η διάρκεια που αυτό είναι υψηλό στο αίμα. Επίσης, κατά την κρίση της αρθρίτιδας, μπορεί τα επίπεδα του ουρικού να μην είναι πολύ υψηλά, ενώ αντίθετα ένα άτομο μπορεί να έχει πολύ υψηλά επίπεδα ουρικού οξέος και να μην παρουσιάζει συμπτώματα. Να σημειωθεί εδώ ότι η εναπόθεση κρυστάλλων ενεργοποιεί τα λευκά αιμοσφαίρια του οργανισμού, τα οποία αναλαμβάνουν να τους απομακρύνουν με τη διαδικασία της φαγοκυττάρωσης και πέψης. Κάτι τέτοιο όμως δεν μπορεί να επιτευχθεί στην περίπτωση των κρυστάλλων και οδηγεί στη λύση των λευκών αιμοσφαιρίων και την έκλυση διαφόρων ουσιών που προάγουν τη φλεγμονή. Αυτό λοιπόν που προκαλεί τα συμπτώματα είναι η απελευθέρωση των κρυστάλλων, η οποία μπορεί να προκληθεί από τραυματισμό, χειρουργική επέμβαση, πολύ έντονη αθλητική δραστηριότητα, υπερκατανάλωση αλκοόλ, ή ακόμα και από απότομο ψύχος π.χ. στα πόδια.

Για να τεθεί η διάγνωση της ουρικής αρθρίτιδας χρειάζεται καλή κλινική εκτίμηση. Συνήθως αφορά τα κάτω άκρα και ειδικά την 1η μεταταρσοφαλαγγική άρθρωση του ποδιού (αναφέρεται και ως “ποδάγρα”) ή την ποδοκνημική, συχνότερα σε άνδρες, έχει οξεία προσβολή με ερυθρότητα, οίδημα, θερμότητα και είναι εξαιρετικά επώδυνη. Επίσης μπορεί να υπάρχει πυρετός, αύξηση των λευκών αιμοσφαιρίων και της ταχύτητας καθίζησης των ερυθρών (ΤΚΕ) και να δίνει την εικόνα λοίμωξης, δηλαδή μικροβιακής φλεγμονής, η οποία μάλιστα δείχνει να επεκτείνεται πέρα από τα όρια της άρθρωσης.

Η αύξηση του ουρικού οξέος στο αίμα μπορεί να οφείλεται σε:

• Αυξημένη πρόσληψη μέσω της διατροφής (πχ. υπερκατανάλωση κρεάτων, θαλασσινών, οσπρίων)
• Αυξημένη παραγωγή στο σώμα (πχ. ψωρίαση, αιμολυτική αναιμία)
• Μειωμένη αποβολή μέσω των νεφρών (πχ. ορισμένα διουρητικά, κατανάλωση αλκοόλ)

Εκτός όμως από την οξεία μορφή, η χρόνια εναπόθεση κρυστάλλων ουρικού γύρω από τις αρθρώσεις ή στον υποδόριο ιστό δημιουργεί οζίδια που ονομάζονται τόφοι και περιέχουν υλικό σαν κιμωλία. Αυτό προκαλεί διάβρωση και καταστροφή των οστών και των αρθρώσεων, π.χ. στην ποδοκνημική άρθρωση ή στην πτέρνα, ή μπορεί ακόμα και να μολυνθεί, όπως φαίνεται στις διπλανές εικόνες. Η καταστροφή αυτή μπορεί να είναι εκτεταμένη και να μοιάζει με τις διαβρώσεις της ρευματοειδούς αρθρίτιδας.

Στην περίπτωση που ο ασθενής έχει κρίση ουρικής αρθρίτιδας, εκεί ο στόχος είναι η ταχεία μείωση της φλεγμονής και όχι τόσο η μείωση του ουρικού, η οποία χρειάζεται χρόνο για να επιτευχθεί. Μάλιστα, τα φάρμακα που μειώνουν τα επίπεδα του ουρικού οξέος, μπορούν στην οξεία φάση να επιδεινώσουν την κλινική εικόνα και γι’ αυτό αντενδείκνυνται. Στην κρίση της ουρικής αρθρίτιδας λοιπόν, χορηγούνται αντιφλεγμονώδη φάρμακα και κολχικίνη για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ημερών, και σταδιακά διακόπτονται, με παράλληλη έναρξη των φαρμάκων που μειώνουν το ουρικό οξύ στο αίμα.

Έχει σημασία εδώ να τονιστεί ότι σήμερα τα αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος στο αίμα θεωρούνται ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο, καθώς έχει δειχθεί συσχέτιση με άλλους βλαπτικούς παράγοντες για τη νόσο όπως: υπερταση, μεταβολικό σύνδρομο και σακχαρώδη διαβήτη. Συνήθως το προφίλ των ασθενών είναι το ακόλουθο: παχύσαρκος μέσης ηλικίας άνδρας, υπερτασικός, φίλος του αλκοόλ. Επομένως, ο ασθενής με αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος χρειάζεται ένα γενικότερο έλεγχο και ρύθμιση των παραπάνω παραγόντων. Όσον αφορά τα επίπεδα του ουρικού οξέος στο αίμα, προτείνεται να είναι κάτω από 7.5mg%, ώστε να αποφεύγεται ο σχηματισμός τόφων.  Στις περιπτώσεις αυτές συνήθως χορηγούνται χρονίως φάρμακα που κατεβάζουν τα επίπεδα του ουρικού οξέος στο αίμα όπως η αλλοπουρινόλη.

ΙΙ. Ασβεστίου (Ca)

Εκτός όμως από τους κρυστάλλους ουρικού οξέος, μπορεί να σχηματιστούν κρύσταλλοι αλάτων ασβεστίου με διάφορες άλλες ουσίες, όπως “ψευδο-ουρικού”, υδροξυαπατίτη, οξαλικού κ.ά.

α) Ψευδο-ουρικού (κρύσταλλοι πυροφωσφορικού ασβεστίου και Ca)

Συνήθως για τη δημιουργία κρυστάλλων ψευδο-ουρικού οξέος δεν βρίσκεται αιτιολογία, αν και έχει δειχθεί συσχέτιση με μεταβολικές διαταραχές όπως: υπερπαραθυρεοειδισμός, υποθυρεοειδισμός, διαβήτης, υποασβεστιοουρική υπερασβεστιαιμία, υπομαγνησιαιμία, κ.ά., καθώς και μετά από ενδαρθρικές εγχύσεις σκευασμάτων υαλουρονικού.

Η ψευδο-ουρική αρθρίτιδα μπορεί να εμφανίζεται σε μέλη της ίδιας οικογένειας, αφορά συχνά το γόνατο και τον καρπό, και παρατηρείται συνήθως σε μεγαλύτερης ηλικίας άτομα από αυτά που εμφανίζουν ουρική αρθρίτιδα. Η αρθρίτιδα αυτή μπορεί να προκληθεί μετά από ίωση, χειρουργείο, τραυματισμό ή έντονη διούρηση και σχετική αφυδάτωση του οργανισμού. Η θεραπεία είναι συμπτωματική με αντιφλεγμονώδη φάρμακα.

β) Υδροξυαπατίτη (κρύσταλλοι ΗΑ και Ca)

Η αρθροπάθεια από κρυστάλλους ΗΑ παρατηρείται συχνά στην περιοχή του ώμου, συνήθως με τη μορφή ασβεστοποιού τενοντίτιδας του υπερακανθίου μυός (εικ.) Η κατάσταση αυτή είναι εξαιρετικά επώδυνη, ενώ μπορεί να συνοδεύεται και από άλλα σημεία φλεγμονής όπως ερυθρότητα, θερμότητα, δεκατική πυρετική κίνηση, και να χρειάζεται έτσι να διακριθεί από πιθανή λοίμωξη. Η σωστή κλινική εξέταση και ο απεικονιστικός έλεγχος βοηθούν στη διάγνωση,  και για την αντιμετώπισή της συνήθως χρειάζεται έγχυση κορτικοστεροειδών στην περιοχή του υπακρωμιακού χώρου. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι δεν πρόκειται για πρόσφατη δημιουργία κρυστάλλων στην περιοχή, αλλά συνήθως προϋπάρχουν και αλλάζουν φυσική κατάσταση (μεταπίπτουν από μια αδρανή κατάσταση σαν κιμωλία, σε μια πιο ερεθιστική για τους ιστούς σαν οδοντόπαστα) και προκαλούν συμπτώματα.

Εκτός όμως από την παραπάνω κατάσταση, στην περιοχή του ώμου μπορεί να αναπτυχθεί πραγματική αρθρίτιδα από κρυστάλλους ΗΑ (Milwaukee shoulder), η οποία προκαλεί εκτεταμένη καταστροφή της άρθρωσης που μπορεί να οδηγήσει μέχρι και σε αντικατάσταση αυτής (αρθροπλαστική ώμου).

γ) Οξαλικού (κρύσταλλοι οξαλικού και Ca)

Τέλος, αρθρίτιδα από κρυστάλλους οξαλικού ασβεστίου μπορεί να παρατηρηθεί στις μικρές αρθρώσεις των χεριών, ειδικά σε άτομα που ακολουθούν διατροφή περιλαμβάνει τροφές πλούσιες σε κρυστάλλους οξαλικού, όπως σπανάκι, ραβέντι (rhubarb), βιταμίνη C, ή αντίθετα σε αυτούς που έχουν έλλειψη βιταμίνης Β1 ή Β6. Χρειάζεται προσοχή γιατί μπορεί να συνοδεύεται από σχηματισμό λίθων οξαλικού με βλαπτική επίδραση στα νεφρά.